Red Kit, “gölgesinden hızlı silah
çeken kovboy” olarak biliniyor. Tam anlamıyla bir efsane kahraman. Belçikalı
çizer Morris tarafından 1946’da çizildiğinden beri sürekli okunuyor. Yirmiden
fazla dilde yüzlerce milyon okura ulaşmış. Türkiye’deki yayıncısı Yapı Kredi
Yayınları “Red Kit İstanbul’da” sergisi ile bize Red Kit’i bir kez daha
hatırlattı. Çizgi roman araştırmacısı Didier Pasomonik’in küratörlüğünde
hazırlanan sergi 17 Haziran’a karar İstanbul Beyoğlu’nda İstiklal Caddesi’nde
Yapı Kredi Kültür Merkezi’nde sürecek. Segi vesilesi ile Red Kit İstanbul’da (Mayıs 2012, çev. Orçun Türkay, Yapı Kredi
Yay.) adlı bir de katalog yayımlanmış. Didier Pasomonik’in kaleme aldığı
katalog aslında bir kitap niteliğinde ve yalnız kovboy Red Kit’in Dünya’daki ve
Türkiye’deki tüm macerasını ayrıtılı olarak anlatıyor.
Red Kit İstanbul’da Belçikalı çizer Morris’le Fransız yazar
Goscinny’nin 1950’de New York’da karşılaşmaları ile başlıyor. Morris, 1948’den
beri ABD’dir ve Amerikan tarzı çizgi romandan, Walt Disney’den çok şey
öğrenmiştir. Dünya’nın en çok satan mizah dergilerinden Mad’in çizerleriyle de
iyi ilişkileri vardır. Amerikan çizerlerin olumlu etkisi onun Avrupa’daki
başarısının en önemli unsurlarındandır. Ama esas başarıyı Goscinny ile birlikte
çalışmaya başladıktan sonra yakalar. Kahramanı Red Kit de altın çağını yaşar.
Düldül, Red Kit’in ilk
maceralarının yayınlandığı 1946’dan beri kahramanımızla birliktedir. Güçlü,
yürekli, çok zeki ve yetenekli bir at olan Düldül sahibini bir çok tehlikeden
korumuştur. En olağanüstü niteliği de konuşmasıdır. Bu ikiliyi “Batı’nın en
aptal köpeği” Rintintin tamamlar. Bir antikahraman olarak Rintintin öyle
sevilir ki ayrı albümleri yayınlanır. Tabii ki Red Kit’i Daltonlar olmadan düşünmemiz
imkansız. Didier Pasomonik, Daltonlar’ın gerçekte varolan bir haydut çetesi
olduğunu yazıyor. Morris, Daltonlar’ı gerçek hikayelerine uygun olarak 1954’de
yayınlanan Kanunsuzlar’da öldürmüş
ama okurdan gelen yoğun istek ve
Daltonlar’ın varlığının satışları artırdığının anlaşılması üzerine Goscinny’i
onları 1956’da yayınlanan Joss Jamon’a Karşı
adlı macerada ölü Daltonlar’ın tıpatıp kendilerine benzeyen yeğenleri olarak
dirilmiş ve herbirine belli bir rol yükleyerek belirginleştirmiş. Jesse James, Billy
the Kid, Calamity Jane gibi gerçek kahramanlar da zaman zaman Red Kit
maceralarında karşımıza çıkarlar. Pasomonik, bu kahramanların gerçek öyküleri
ile Red Kit’in maceralarında anlatılanların genellikle örtüşmediğini yazıyor.
Goscinny onları daha sempatikleştirmiş, komikleştirmiş ve ana maceraya uygun
hale getirmiş.
Morris’le Goscinny’nin
işbirliğinin başarıya ulaşmasındaki en önemli unsur kuşkusuz önceleri çocuk
dergisi olan ve1955’de yetişkin okur için yayımlanmaya başlayan Spirou’dur. Red
Kit, dergide 25 Ağustos 1955’de ilk macerasının yayımlanması ile Spirou’nun en
önemli kahramanlarından olur. 50’lere kadar esas olarak dergiler üzerinden
gelişen çizgi roman yayıncılığı Tenten albümlerinin büyük satışlar yakalaması
ile yeni bir evreye girer. Red Kit albümü çıkar çıkmaz 100 bin satışa ulaşır ve
her yeni baskıda bu rakam katlanır. 1965’de Red Kit albümlerinin ilk baskı
sayısı 300 bindir.
Red Kit’in en önemli özelliği
“incitmeden alay etmek”. Tenten gibi çizgi romanlar ırkçılıkla suçlanırken Red
Kit yazarının ailesinin büyük bölümünü toplama kamplarında kaybetmiş olması ve
Arjantin ve ABD’de geçen zorlu göçmenlik yaşamının da etkisiyle olsa gerek
hiçbir halkı küçük düşürmemeye çalışır. Aksine ırkçılığın ve yabancı
düşmanlığının temelinde yatan nedenlerle alay eder. Tüm bunlara rağmen 70’lerde
ırkçılıkla suçlanınca geçmişin hatırlatan, eleştirileri haksız bulan Goscinny
tavrını “Ben yalnızca basma kalıp düşüncelerle alay ediyorum” diye açıklar.
Red Kit, “gölgesinden hızlı silah
çeken kovboy” olarak tanınmıştır ama onu ateş ederken hemen hiç göremeyiz.
Bunun da nedeni Fransız hükümetinin 1949’da çıkarttığı “Gençlere yönelik
yayınlar kanunu”dur. Red Kit silah kullandığında insanları “şiddete
yönlendirmek” suçlaması ile karşılaşır. Ondan sonra da insanlara hiç silah
doğrultmaz, onun hızlı silah çekmedeki ünü haydutları yıldırmaya yeter. Redkit
zamanla dudağından hiç düşürmediği sigarasından da vaz geçecektir. Pasonik,
sigaranın yerini bir saman çöpünün almasının nedeninin tüm Dünya’da yaygınlaşan
sigara karşıtı yasalar olmadığını yazıyor. Bu yasalardan çok önce, daha
seksenlerde Red Kit’in çizgi filmlerini ABD televizyonlarında göstermek
gerekince çocuklara yönelik yayınlarda “kahramanın sigara içerek kötü örnek
olmasının” yasak olduğu bildirilmiş. Durumu öğrenince Morris kahramanını
sigarasız çizmeye başlamış. Red Kit’in sigarayı bırakmasının o yıllarda ülkemiz
basınına da yansıyan çok önemli bir haber olduğunu hatırlıyorum. Red Kit
sigarayı bıraktıktan beş yıl sonra 1988’de iyi örnek olduğu için Dünya Sağlık
Örgütü’nce ödüllendirilmiş.
Red Kit, Türkiye’de ilk kez
1956’da Abdülcanbaz’ın da yaratıcısı olan Turhan Selçuk’un Dolmuş adlı siyasi
mizah dergisinde yayımlanmış. 1959’dan itibaren de 32 sayfalık fasiküller
halinde yayınlanmaya başlamış. Ancak 1972’de Milliyet Yayınları telif haklarını
satın alınca aslına uygun ve düzenli olarak yayınlanmış. Ondan önce telif hakkı
ödenmediği için hem macera sırası izlenmiyor hem de hikayelere çeşitli
bahanelerle müdahalelerde bulunulabiliyormuş. Ama Tenten’de ya da Tarzan’da
olduğu gibi yerli üretim de yok, Red Kit’in Türkiye’de geçen maceraları da
çizilmemiş.
Red Kit 2007’den beri de Yapı
Kredi Yayınları’nda şair Eray Canberk’in çevirisi ile aslına sadık ve ideal
albüm boyutlarında yayını sürüyor. Mayıs 2012’de 55. albüm Haydut Ana yayınlanmış. Ayrıca 1956-57 yıllarının maceraları toplu
albümler adıyla yayınlanıyor. 1956’dan beri Red Kit sürekli türkçede
yayınlanıyor ama şimdiye dek maceralarını tamamı yayımlanamamış. Sanırım ilk
kez Yapı Kredi Yayınları tamamına erdirecek.
Red Kit’i sinemaya uyarlama konusunda
ilk adımı bizim sinemacılarımız atmış. Daha anavatanında filmleştirilmeden
1967’de Çifte Tabancalı Damat adıyla
sinemaya uyarlanmış ve başrolünde Öztürk Serengil oynamış. 1970’de de Red Kit adıyla İzzet Günay’ın başrol
oynadığı bir film var. 1974’de de Atını
Seven Kovboy’da Sadri Alışık Red Kit’i canlandırmış. Dünya’da ilk uyarlama
ise 1971’de animasyon olarak Fransa’da yapılmış. Pasomonik, Red Kit İstanbul’da da sözünü etmiyor
ama internete göre Türkiye’den sonra ancak 1991’de İtalya’da Terence Hill, Red
Kit’i sinemada canlandırıyor.
Red Kit’in ülkemizde başına
gelenler bununla da kalmıyor. Kahramanımızın asıl adı Lucky Luke. Sanıyorum
telif hakları alınmadan basıldığı için Türkçede ilk kez Dolmuş dergisinde
yayınlanırken ismi değişmiş. Çizgi romanın siyah beyaz kopyalarını çıkartan
Ferdi Sayışman bu adlandırmaları kendisinin yaptığını söylüyor; "O zaman
Lucky Luke'un maceraları Fransız Spirou dergisinde çıkıyordu. Burada da
yayınlamaya karar verince, Türkçe ne isim koyalım, diye düşünmeye başladık. Bir
arkadaşın çıkarmak istediği Red Rider (Kızıl Sürücü) diye bir dergi vardı. Ben
de Bil Kit diye başka bir derginin kopyasını yapıyordum. Red kısmını Red
Rider'dan Kit kısmını da Bil Kit'ten aldık, Red Kit oldu." (bkz. http://tr.wikipedia.org/wiki/Red_Kit) Lucky
Luke, Red Kit olmakla kalmamış atı Jolly Jumper Düldül, köpeği Rantanplan
Rintintin adını almış. Bu adlandırmaların çizgi romanın Türkiye’deki,
başarısında payı olduğu kuşkusuz.
Red Kit, 1977’de yazarı
Goscinny’i kaybediyor. Morris, yazarını kaybetse de bu çok sevilen kahramanın
maceralarını çeşitli yazarlarla devam ettiriyor. Zaten, Morris Red Kit’i
çizmeye Goscinny’isiz başlamıştır. Kendisi de iyi bir yazardır ama Red Kit’in
bu kadar sevilmesinde Goscinny’inin etkisini inkar etmez. Morris eskisi kadar
verimli olmasa da 2001’de ölene kadar çeşitli yazarlarla çalışarak albüm
yayınlamayı sürdürür. Morris’in ölümünden sonra da Red Kit yayınlanmaya devam
eder. Birkaç çizerle yapılan çalışmalardan sonra Achde çizer olarak görevi
devralır. 2010’da türkçede de romanlarını okuduğumuz Fransız romancılar Tonino Benacquista
ve Daniel Pennac yazar olarak Achde ile işbirliği yapar ve iki yeni albüm
yayınlanır. Yaratıcıları ölse de Red Kit ölümsüzlüğe doğru yolculuğuna devam
eder...
07.06.2012
Yorumlar