Bir şiir eleştirmeni olarak Doğan Hızlan

Doğan Hızlan bu yıl 80. yaşını kutluyor. Bu kutlamayı da ard arda yayımladığı kitaplarla yapıyor. Gazetelerdeki, dergilerdeki yazı verimini kitaplarla kalıcılaştırıyor. Yeniden Okumak (Haziran 2017, İş Bankası yay.), Yaşamdan İzler (Haziran 2017, Eksik Parça yay.), Edebiyat Hayatın Neresinde? (Haziran 2017, Eksik Parça yay.) ve Şiirin Coğrafyası (Temmuz 2017, Yapı Kredi yay.) yayımlanan kitapları. Yıl içinde başka kitaplar da yayımlanacağını umuyorum.

Yeniden Okumak’da kitabın adına uygun olarak Kemal Tahir, Necip Fazıl, Mehmet Akif gibi klasikleşen şair ve yazarlarımızdan başlayarak kendi alanlarında birer simge olduklarını düşündüğü adlar hakkında yaptığı yeniden okumalardan sonra kaleme aldığı yazıları biraraya getirmiş. Bunda amacı hem yazarın yıllar içinde geçirdiği değişimi tespit etmek hem de okurun da yeniden okumasını sağlamak. Tek bir okurda bile bunu sağlarsa yazılarının hedefine ulaşacağını söylüyor.

Önsözdeki “Yargılarımı, edebiyat tarihi ile eleştirel görüşün aynı potada eritilmesi olarak tanımlayabilirsiniz” cümlesinin altını çiziyorum. Doğan Hızlan’ın eleştirel yaklaşımını özetliyor bu cümle. Doğan Hızlan “süreklilik duygusu benim için önemlidir” diyor. Uzun yazarlık, eleştirmenlik yaşamı boyunca haklarında yazdığı şair ve yazarları geçirdikleri değişim içinde takip etmiş, onlar hakkında yeni yazılar yazarak bu değişimleri tespit etmiş.

Yazının Seyir Defteri alt başlığını taşıyan Yaşamdan İzler ve Edebiyat Hayatın Neresinde?’de arka kapaklarında yazdığı gibi “anılardan anıştırmalara, yazarlardan yapıtlara dönük zamanın tanıklıklarını içeren denemelerini bir araya getiriyor”. 2010 – 16 yılları arasında yayımlanmış gazete yazılarından yapılmış seçmeler bu kitaplar. Edebiyatla ilgili olanlar biraraya getirilmiş. Hakkında yazdığı yazarı, kitabı değerlendiren yazılar.

Doğan Hızlan için bütün sanatlar arasında edebiyatın ve şiirin özel bir yeri vardır. Ama edebiyat mı şiir mi derseniz şiiri daha da önemsediğini fark edersiniz. Şairler, şiir kitapları hakkında çok yazmış. Yeniden Okumak, Yaşamdan İzler ve Edebiyat Hayatın Neresinde?’de şiir hakkında bir çok yazı derlenmiş ama Şiirin Coğrafyası adlı ayrı ve özel bir derleme yapmaya da gerek görmüş.

Şiirin Coğrafyası’nın önsözünün başlığı manidar: “Tek Bildiğim Coğrafya”. Şiir coğrafyasına, özellikle Türk şiirine hakim. Kültür, sanat ve edebiyatta çok değişik ilgi alanları ve uzmanlıkları olmasına karşı, bildiği coğrafyada, Türk şiirinde çok daha rahat söz söyleyebildiğini düşünebiliriz.

Şiirin Coğrafyası’nda Ülkü Tamer, Nâzım Hikmet, Mahmut Temizyürek, Ahmet Oktay, Ahmet Telli, Hilmi Yavuz, Tevfik Fikret, Yahya Kemal, Refik Durbaş, Şükrü Erbaş, Egemen Berköz, Orhan Veli, Ataol Behramoğlu ve edebiyatımızın “kurucu eleştirmen”i olarak tanımladığı Nurullah Ataç hakkında uzun eleştirel incelemeler yer alıyor.

Bu yıl yayımlanan kitaplardan birine de ad olarak koyduğu “Yeniden Okumak” bir eleştirmen için gerekli gördüğü bir nitelik. Doğan Hızlan’ın ilk yazısı “Fazıl Hüsnü Dağlarca Üzerine” 1954’de Forum’da yayımlanmış. 17 yaşındaymuş. 63 yıldır aralıksız yazıyor. Şimdi 80 yaşında. Şiirin Coğrafyası’nda yer alan yazılarda ele aldığı şairlerin birçoğu hakkında daha önce yazdığını, Dağlarca örneğinde olduğu gibi hemen her yeni kitaplarında onları ele aldığını biliyoruz.

Yeniden okumayı önemsediği gibi, bunu da şairin son kitabından geriye doğru giderek yapmayı tercih ediyor. Şair şu tarihte şu şiiriyle ya da bu kitabıyla doruk noktasına varmıştır, bakalım onun üstüne ne ekleyebilmiş, ileri mi gitmiş geriye mi düşmüş diyen klasik değerlendirme anlayışını sevmiyor.

Doğan Hızlan için izlemeye aldığı her şair her yeni kitabında bir yenilikle gelmiştir ve şiirine bir şeyler katmıştır. O nedenle o yeni kitaptan geriye doğru ‘yeni’ bir okuma yapar. Gelinen son noktayı, ulaşılan yeni zirveyi tespit eder.

Burada “izlemeye aldığı” terimi önemli. Doğan Hızlan gazete görevi nedeniyle çok yazar ama her şair ve yazar hakkında yazmaz. Seçer. Bütün kitaplarını incelediğinizde de belirli şair ve yazarlara odaklandığını görürsünüz. Bu listeye girecek şair ve yazarın da belirli bir olgunluğa gelmiş olması gerekir. Hemen hiçbir şair ve yazar hakkında daha ilk kitabındayken bir yazı yazdığını sanmıyorum. Benim gözümden kaçan nadir istisnalarda ise bir değerlendirme yapmadığını, değini de bulunduğunu da söyleyebilirim.

Şiir özelinde bakarsak onun izlemeye alacağı yani birçok yazıda değerlendirip yeniden okumalar yapacağı şair en azından antolojilerde kendine yer bulmuş olmalıdır. Bu da o şairin birkaç kitap çıkartmış olması demektir. Şiirin Coğrafyası’nda en genç şair Mahmut Temizyürek. Mahmut Temizyürek 1955 doğumlu. 62 yaşında. 80’li yıllarda şiire başlamış. 30 yılı aşkın bir şiir emeği var. Nerdeyse 40 yıldır yazan 80 Kuşağı şairlerinin Doğan Hızlan’ın izleme listesine henüz girebildiklerini sanmıyorum. Bu yazı da Mahmut Temizyürek hakkında kaleme aldığı ilk çalışma sanıyorum. Esas olarak Temizyürek’in şiir üzerine yazıları üzerine. Oradan onun poetikasına bakıyor.

Doğan Hızlan sevmediği şair ve yazar hakkında da yazmaz. Bir eleştirmenden çok değerlendirmen’dir. Sevdiği şairin, yazarın sevilme nedenini izah eder. Bunu nesnel olarak temellendirmeyi önemser. Yani okuru ikna etmek ister.

Şiirin Coğrafyası’nda gördüğümüz gibi izlemeye aldığı ve yeniden okuyup hakkında yazdığı şairlerin şiirleri ile ilgili bariz “düşüşler”, “gerilemeler” varsa elbet onlara değinir ama yine de olumlu bir yön bulmaya çalışır, oraları sivriltir. Yani eleştiriyi de nezaketle yapar. Kırmamaya çalışır.

Şiirin Coğrafyası’nda yer alan yazılar dergiler için ya da bir sempozyum ya da anma için yazılmış. Keşke yayın yerleri ve tarihleri belirtilseydi. Gazete yazılarındaki bir cümlelik, en çok bir paragraflık net tespitler yerine bol örnekli, ayrıntıya yoğunlaşan değerlendirmeler yapıyor Doğan Hızlan. Bununla da yetinmiyor düzyazılarında da şairin poetikasının izini sürüyor. Şiirine ne denli yansıdığını anlamaya çalışıyor. Bu onun için önemli bir ölçüt; Şairin şiiri ile düzyazısında poetikaların kesişmesi.

Şiirin Coğrafyası’nı merak ve ilgiyle okudum. Yeni şeyler öğrendim. Kitapta yer alan şairlerin şiirlerini yeniden okumak ihtiyacı da duydum. Kuşkusuz Türk şiiri üzerine çalışmalarımda da kaynak kitap olacak Şiirin Coğrafyası. Doğan Hızlan izlemeye aldığı şairlerin şiirlerinden bir antoloji ya da güldeste hazırlasa ne kadar iyi olurdu diye düşünmeden de edemedim.

Çok yaşa Doğan Hızlan. Nice 80 yaşlara... 14.09.2017